Τι είναι η φωνολογική ενημερότητα;
- Το βασικό στοιχείο της φωνολογικής ενημερότητας, είναι η κατάτμηση του προφορικού λόγου σε μη σημαντικές μονάδες. Σύμφωνα με την Sprenger- Charolles (1991), ο όρος φωνολογική ενημερότητα υποδηλώνει το σύνολο των γλωσσικών/ εκφραστικών εκδηλώσεων του υποκειμένου που δείχνουν ότι έχει την ικανότητα να κατατέμνει συνειδητά τον προφορικό λόγο σε μονάδες που δεν είναι φορείς σημασίας (συλλαβές, φωνήματα, ομοιοκαταληξίες).
- Στον ελληνικό χώρο, ο Πόρποδας (1989, 2002) ορίζει ως γλωσσική ενημερότητα την ικανότητα του μαθητή να αναλύει τις προφορικές λέξεις στα φωνημικά δομικά τους στοιχεία και να μπορεί να τα αναλύει και να τα συνθέτει.
Από ποια στάδια μεταβαίνει η φωνολογική ενημερότητα προκειμένου να αναπτυχθεί;
Σύμφωνα με τη Hempenstall (2002) τα στάδια ανάπτυξης της φωνολογικής ενημερότητας είναι:
- Αναγνώριση ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, πχ. / Εδώ /είναι / η /τάξη / μου /
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ομοιοκαταληκτούν, πχ. βουνό-στενό.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ξεκινούν με τον ίδιο ήχο, πχ. άγγελος-αγάπη
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να τελειώνουν με τον ίδιο ήχο, πχ. ναύτης-πέτρες
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να έχουν τον ίδιο μεσαίο ήχο, πχ. πέρασμα-γέρασε.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε συλλαβές, πχ. πε-ρι-μέ-νω.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε αρκτικά φωνήματα και ρίμες, πχ. μαθητ-ής.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε μεμονωμένα φωνήματα,
πχ. έ-μ-ει-ν-α. - Αναγνώριση ότι κάποιοι ήχοι μπορούν να διαγραφούν από λέξεις και να δημιουργηθούν νέες λέξεις, πχ. τώρα-ώρα.
- Ικανότητα σύνθεσης ήχων για δημιουργία νέων λέξεων, πχ. ν-ε-ρ-ό νερό
- Ικανότητα κατάτμησης λέξεων σε συστατικούς ήχους, πχ. νερό ν-ε-ρ-ό
(Κουμπιάς, 2004, σελ. 46).
Τι κατανοούν τα παιδιά που ξεκινούν την εκμάθηση της ανάγνωσης;
Τα παιδιά που ξεκινούν την εκμάθηση ανάγνωσης, κατανοούν ότι:
1. Οι προτάσεις του προφορικού λόγου αποτελούνται από λέξεις,
2. Οδηγούνται στην αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να διαιρεθούν σε τμήματα.
3. Φτάνουν στην επόμενη λογική μονάδα ανάλυσης που είναι το συλλαβικό επίπεδο.
4. Ακολουθεί η συνειδητοποίηση της ομοιοκαταληξίας που εισάγει τη φωνολογική ενημερότητα → Όταν αποκτηθεί η ικανότητα διάκρισης τελικών φωνημάτων σε δύο λέξεις τότε έχει πραγματωθεί ένα μεγάλο βήμα στη μεταγλωσσική κατανόηση, δηλαδή την ικανότητα χειρισμού και ελέγχου της γλώσσας.
Έτσι, μέσω αυτής της διάκρισης μπορεί να αντιληφθεί την εσωτερική δομή των λέξεων αψηφώντας τη σημασία τους. Παιδιά ηλικίας 3-4 ετών είναι ικανά να διακρίνουν λέξεις που ομοιοκαταληκτούν αλλά και λέξεις που αρχίζουν από το ίδιο φώνημα.
Η ομοιοκαταληξία:
i) βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν πως οι λέξεις που αποτελούνται από κοινούς ήχους, συνήθως και η διαδοχή των γραμμάτων τους είναι ίδια.
ii) βοηθάει τη λεκτική ανάλυση από ενδολεκτικά τμήματα σε ανάλυση φωνημικού επιπέδου.
Στην πλειοψηφία των παιδιών η ικανότητα λεπτής διάκρισης φωνημάτων ξεκινά στο πρώτο σχολικό έτος. Η σύνθεση ήχων προηγείται της ικανότητας ανάλυσης.
Το My-book.gr βασισμένο στη σύγχρονη βιβλιογραφία έχει διαμορφώσει το κατάλληλο υλικό για την παρέμβαση της φωνολογικής επίγνωσης, προκειμένου το παιδί να προετοιμαστεί επαρκώς για τις δεξιότητες γραφής και ανάγνωσης.
Παρέμβαση Φωνολογικής Επίγνωσης – Εξειδικευμένο Πρόγραμμα Φωνολογίας